หลายคนอาจจะกังวลเรื่องปัญหาทุจริตคอร์รัปชัน ซึ่งที่มีการบอกกันว่า กระจายอำนาจเท่ากับการกระจายโกง เรื่องนี้เลยถูกใช้เป็นข้ออ้างส่วนหนึ่งที่ทำให้การกระจายอำนาจในประเทศไทยยังไปได้ไม่ไกล ลุ่มๆ ดอนๆ อยู่อย่างนี้ ทั้งๆ ที่เรื่องนี้เป็นมายาคติที่ถูกทำให้เชื่อมาเป็นเวลานาน แต่แท้จริงแล้วหากจะพูดถึงประเด็นนี้ ที่ผ่านมาการทุจริตก็ยังมีอยู่แม้จะรวมศูนย์อำนาจ แค่เปลี่ยนคนโกงเท่านั้น พิสูจน์ได้จากรายงานจากหน่วยตรวจสอบต่างๆ ทั้งรายงานการตรวจสอบของสำนักงานตรวจเงินแผ่นดิน (สตง.) หรือ คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ป.ป.ช.) ยืนยันตรงกันว่าสถิติการทุจริตเทียบส่วนกลางกับท้องถิ่น อยู่กันคนละระดับ ในระดับชาติแม้จำนวนกรณีอาจไม่เยอะ เพราะจำนวนหน่วยงานไม่มาก แต่มูลค่าความเสียหายนั้นมหาศาล
หรืออีกหนึ่งตัวอย่างที่เกิดขึ้นในโครงสร้างรัฐราชการรวมศูนย์ ในส่วนของภูมิภาคนั้น แม้จะมีงบประมาณเป็นของตัวเอง เป็นหน่วยรับงบประมาณหนึ่งโดยจังหวัดสามารตั้งงบประมาณเองได้ แรกๆ งบจังหวัดอาจไม่ได้มาก แต่ภายหลังรัฐประหารของคณะรักษาความสงบแห่งชาติปี 57 ที่เชื่อมั่นในกลไกระบบราชการ กลไกภูมิภาค กลไกจังหวัด มีกฎหมายหลายๆ ฉบับคลอดออกมา ทั้งยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี กฎหมายวิธีงบประมาณฉบับใหม่ ฯลฯ ส่งผลให้มีงบจังหวัด งบกลุ่มจังหวัดได้รับเป็นจำนวนมาก ส่งผลให้ผู้ว่าราชการจังหวัดที่มาจากการแต่งตั้งจากกระทรวงมหาดไทย มีทั้งอำนาจ และงบประมาณ แต่ในหลายๆ ครั้งก็ยังมีการออกจดหมายเวียนกำหนดให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในพื้นที่จัดสรรเงินมาให้เป็นจำนวนที่กำหนดไว้ แล้วไม่มีใบเสร็จด้วย กรณีเช่นนี้มีไม่น้อย เป็นวงจรอย่างต่อเนื่อง และมีในเกือบทุกภารกิจ คำถามคือ งบประมาณที่ได้รับจัดสรรมาอยู่ที่ไหน แล้วใช้ไปทำอะไร เหตุใดจึงต้องมีการเรี่ยไร งบประมาณจากท้องถิ่นเพิ่มอีก หรืออย่างกรณีที่ผู้ว่าราชการจังหวัด เกษียณแล้วมีเงินกันเป็นร้อยล้าน หลายร้อยล้าน สังคมไม่สงสัยหรือว่าเขารวยจากอะไร เงินเดือนก็ไม่ได้มากมายขนาดจะมีได้ขนาดนั้นแม้ว่าจะเก็บแล้วไม่ใช้เลยจนเกษียณก็ตาม ผู้ว่าหรือหัวหน้าส่วนราชการระดับจังหวัด มีอำนาจอนุมัติอะไรบ้าง แล้วมีผลประโยชน์เกี่ยวข้องหรือไม่อย่างไร
นอกจากนี้ กรณีที่มีข่าวกันออกมาว่ามีนักการเมืองท้องถิ่นทุจริตที่ถูกจับได้นั้น อยากชวนคิดว่า ไม่ใช่มีสาเหตุมาจากเพราะตรวจสอบได้ง่ายหรืออย่างไร เลยถูกเปิดเผยออกมา แล้วถูกตรวจจับ หรือ สามารถมีการป้องกันแก้ไขได้ทัน หากมองในมุมกลับกันหน่วยงานกลางหรือส่วนภูมิภาค ไม่ใช่ไม่มีการทุจริตคอร์รัปชัน แต่อาจตรวจจับหรือนำไปลงโทษไม่ได้หรือไม่อย่างไร หรือหากถูกตรวจจับได้มูลค่าโครงการก็มหาศาล หรืออาจมีการร่วมมือกันอย่างเป็นระบบและแนบเนียน แบบนี้จะไม่น่ากลัวกว่าหรืออย่างไร
พูดแบบนี้ไม่ได้บอกว่าการโกงเป็นเรื่องที่ถูกต้อง และต้องไม่ลืมว่าเราถูกทำให้เชื่อด้วยมายาคติว่าท้องถิ่นโกงมาเป็นเวลานานหลายทศวรรษ หากมองด้วยใจเป็นกลาง เมื่อใครทุจริต ไม่ว่าจะเป็นส่วนกลาง ส่วนภูมิภาค หรือ ส่วนท้องถิ่น ก็ต้องถูกดำเนินการดำเนินคดีกันไป และที่ผ่านมานักการเมืองท้องถิ่นที่ทุจริต ก็ถูกดำเนินคดีจับติดคุกกันไปเป็นจำนวนมาก เมื่อเป็นเช่นนี้นานวันเข้าก็จะดีขึ้น คนที่ทำผิดไม่เล็ดรอดถูกตรวจสอบ แล้วถูกดำเนินคดีจากการทำผิด รวมไปถึงท้องถิ่นเองก็เป็นองค์กรขนาดเล็ก เข้าถึงได้ง่าย ตรวจสอบได้ง่าย และการที่ประชาชนได้รับผลกระทบจากการทำงานของท้องถิ่นเพราะเป็นหน่วยงานใกล้ตัว เกี่ยวข้องกับชีวิตพวกเขามาก เกี่ยวข้องตั้งแต่เกิดจนเสียชีวิต เลยจะทำให้ประชาชนรู้สึกเป็นเจ้าของและต้องเข้ามาร่วมเป็นหูเป็นตาตรวจสอบได้ง่ายกว่าหน่วยงานส่วนอื่นๆ และเมื่อถูกตรวจสอบได้ง่าย ทิศทางแนวโน้มก็จะดีขึ้นเรื่อยๆ
เมื่อโจทย์คือต้องกระจายอำนาจ แต่เมื่อกระจายอำนาจแล้ว จะทำอย่างไร จะสร้างระบบถ่วงดุลตรวจสอบอย่างไร มากกว่าเพื่อทำให้การทุจริตไม่เกิดขึ้น โดยที่ไม่ใช่จับผิดแต่ท้องถิ่นและมีอคติกับท้องถิ่นแบบที่องค์กรตรวจสอบต่างๆ ทำ จนกลายเป็นว่านวัตกรรมใหม่ๆ ไม่เกิด หรือซ้ำร้ายก็พลอยแก้ปัญหาบางเรื่องที่เคยแก้ได้แล้ว กลับกลายมาแก้ไม่ได้เพราะองค์กรตรวจสอบชี้ว่าทำไม่ได้ เช่น กรณีชี้ว่าไม่ให้ท้องถิ่นฉีดวัคซีนกันพิษสุนัขบ้า
ดังนั้น ดังสภาพปัญหาที่กล่าวมา ร่างแก้ไขรัฐธรรมนูญปลดล็อกท้องถิ่น จึงเสนอทางแก้ไข ทำให้ดีขึ้น โดยการเสนอให้มีสภาพลเมืองเพื่อให้ประชาชนเข้าไปมีส่วนร่วม ตรวจสอบ เป็นหูเป็นตา เพราะหลายตาช่วยกันดู จะเล็ดลอดยาก และยังสามารถเข้ามาช่วยถ่วงดุลอำนาจกับนักการเมืองท้องถิ่นได้ จริงอยู่หากลำพังมีแค่ฝ่ายบริหารกับสภาท้องถิ่นนานวันอาจจะเป็นพวกเดียวกันได้ กลายเป็นไม่ได้มีการตรวจสอบกัน แต่การมีสภาพลเมืองที่มาจากการลงทะเบียนของประชาชนแล้วมีการจับฉลาก ผู้บริหารท้องถิ่นก็จะคุมไม่ได้ ซึ่งก็จะช่วยเข้าไปถ่วงดุลตรวจสอบได้อย่างมีประสิทธิภาพ เมื่อมีการสร้างการมีส่วนร่วมประชาชนได้แล้ว อีกโจทย์ที่สำคัญที่จะช่วยให้สัมฤทธิ์ผล คือการที่ทำให้เกิดสิ่งที่เรียกว่า Open Government หรือ รัฐโปร่งใส สิ่งเหล่านี้จะทำให้ทุกสัญญา ทุกโครงการถูกเปิดเผยหมด เอามาอยู่ในที่สว่าง ประชาชนจะได้ช่วยกันตรวจสอบ สอดส่อง การทุจริตที่เกิดขึ้นได้ก็เพราะอยู่ในที่มืด หากทำให้อยู่ที่แจ้ง ถูกตรวจสอบได้ การทุจริตก็จะเกิดไม่ได้หรือเกิดได้ยาก คนที่โกงก็มีต้นทุนที่สูงที่จะทำ หากคิดด้วยเหตุผล ทำไปย่อมไม่คุ้ม เสียหาย เสียอนาคต ถูกจับติดคุก รวมถึงเรายังมีข้อเสนอเรื่องการจัดงบประมาณแบบมีส่วนร่วม ให้ประชาชนเข้ามาตรวจสอบงบประมาณ เข้ามาร่วมกันจัดสรรงบประมาณโดยที่ท้องถิ่นจะกันงบประมาณส่วนหนึ่ง มาเปิดให้ประชาชนช่วยกันเลือก ช่วยกันโหวตว่าอยากให้เงินก้อนนี้ไปทำโครงการใดบ้าง ซึ่งต่อไปประชาชนก็จะได้โครงการที่ตรงความต้องการและได้เข้าไปมีส่วนร่วมกันได้อย่างแท้จริง
